Op het spoor! 150 jaar met de trein
12 juni 2013 om 00:00 CultuurDoor de centrale ligging van Amersfoort kwamen er snel meer lijnen. Een grote stap was de nieuwe spoorlijn van 1874, die via Hilversum naar Amsterdam ging. De Operatrein, zo noemden rijkelui hem graag. De lijn werd aangelegd door de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij (HIJSM). Intussen werd het spoor in 1876 doorgetrokken naar Zutphen en tien jaar later kwam er een lijn naar Kesteren, de verbinding met Nijmegen en Keulen (later Kersenlijn genoemd). Uiteindelijk kwam er één centraal station, het bekende gebouw van architect D.A.N. Margadant. Het heeft van 1902 tot 1995 dienst gedaan en werd vervangen door het huidige pand met kantorencomplex van J.A. van Belkum (1997).
Geleidelijk werd het normaler om de trein te nemen naar het werk. Mensen gingen bijvoorbeeld in het Bergkwartier en Baarn wonen. Ook kinderen gingen per spoor naar de middelbare school.
Intussen werd het spoor steeds belangrijker voor de Amersfoortse economie. In 1904 werd ede Wagenwerkplaats geopend, ontworpen door Margadant. De arbeiders werden gehuisvest in barakken in de Spoorwijk (later Soesterkwartier). Pas rond 1915 zijn de arbeiderswoningen gebouwd. Het Wijkmuseum Soesterkwartier is bijvoorbeeld gevestigd in het huis van een spoorwegarbeider. Zo werden de Spoorwegen de grootste werkgever van Amersfoort: in 1930 waren er 450 mensen in dienst bij de Wagenwerkplaats en 800 bij het station, samen 9% van de beroepsbevolking.
Eerder was de landmacht de grootste werkgever geweest. Vanuit het hele land reisden en reizen soldaten naar de kazernes. Vooral voor dienstplichtigen was de trein een uitkomst, omdat zij in het weekeinde naar huis konden. Ook 19.000 Belgische vluchtelingen kwamen in 1914 per spoor naar Amersfoort. De evacuatie van een half miljoen burgers uit de Grebbelinie in mei 1940 ging met de trein en ook de Duitse bezetter liet de gevangenen van Kamp Amersfoort en de Joden zo vervoeren. Juist omdat Amersfoort zo centraal lag probeerden de Geallieerden met bommenwerpers het emplacement te vernietigen.
Vrij snel na de bevrijding zijn de spoorlijnen hersteld en kon de wederopbouw beginnen.
Een grote stap was de aanleg van tunnels in de Stadsring (1958) en voor fietsers (Brouwerstunnel). De Wagenwerkplaats groeide eerst verder uit, maar daarna verloor men teveel opdrachten aan het wegvervoer. Met ingang van 2001 is de werkplaats gesloten. Enkele jaren geleden is ook de passage van treinen met chloor gestopt.
De bevolking van Amersfoort groeide intussen enorm. Door al het forensenverkeer waren weer nieuwe stations nodig: in 1987 opende Schothorst en in 2006 Vathorst. Vorig jaar opende station Hoevelaken, nog net op Amersfoorts grondgebied.
De tentoonstelling is gemaakt voor een breed publiek, maar de liefhebber komt ook aan zijn trekken. Gewapend met het speciale spoorboekje kun je op stap. Je hoort geknars van treinwielen op wissels, ijzer op ijzer in de Wagenwerkplaats, zoemende miniatuurspoorbanen. Je kunt zelf in de cabine van een Hondekop gaan zitten en het spoor naar Barneveld volgen. Er staan veel modellen van stoomlocs en wagons. Verzamelaars zullen vooral kijken naar de zeldzame nummerschilden. In een aparte zaal draait een nieuwe film over het spoor tijdens de Duitse bezetting. Het publiek heeft ook voorwerpen ingebracht met hun eigen verhaal. Een zolderzaal is ingericht als Wagenwerkplaats, waar een werkbank bijna uitnodigt om zelf aan de slag te gaan. Kinderen kunnen dat ook echt doen met spoorbanen van Märklin in Depot Junior.
Er is ook een nevenprogramma gemaakt. Zo komen er een stoomdag, workshops voor modelbouwers en veel kinderactiviteiten. In de week van 26 augustus is er elke dag iets te doen. Kinderen gratis.
Meer details op www.museumflehite.nl.
