Capella Amersfoort brengt Bach’s meesterwerk naar de Martinuskerk

AMERSFOORT Vocaal ensemble Capella Amersfoort brengt onder leiding van Anthony Scheffer op 5 november in de Sint Martinuskerk Hoogland één van Bach’s meesterwerken, de Hohe Messe, ook wel de Messe in H-moll genoemd. 

In de Hohe Messe uit 1749 laat Johann Sebastiann Bach werkelijk alles zien wat hij in huis heeft. Anders dan de Matthäus Passion heeft de Hohe Messe geen verhaal met een begin en een einde. De mis, de katholieke eredienst, bestaat uit een aantal vaste kernen die worden gezongen of uitgesproken: het Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus en Agnus Dei.

BEHEERSING In de Hohe Messe laat Bach zien dat hij alle genres en en technieken beheerst, oude en nieuwe. Ook binnen de delen van de mis brengt hij contrast aan. Met het gebruiken van de Latijnse mistekst hoopt Bach met een meer tijdloze en universele tekst als in een Latijnse mis een minder tijdgebonden werk te na te laten . Elk van de vijf delen van de mis is weer samengesteld uit aria’s, duetten en koren, samen vierentwintig in getal. Bach schreef dit werk in de stijl van zijn eerdere cantates of delen daarvan. Zo werd zijn Hohe Messe overwegend een compilatie van stukken die oorspronkelijk verspreid over een periode van vijfendertig jaar waren ontstaan. De titel Hohe Messe werd pas later aan de partituur gegeven. 

Bach schreef het werk als ambachtsman, puur uit een innerlijke behoefte. Noch in de katholieke noch in de protestantse liturgie was plaats voor dit monumentale meesterwerk en een uitvoering in concertvorm was toen uitgesloten. Bach’s Hohe Messe is de vrucht van hoog idealisme, een sterke religieuze gezindheid en een diep begrip voor wat in de mistekst is uitgedrukt. Bach heeft ontegenzeglijk met dit meesterwerk aan het eind van zijn leven een monumentaal muzikaal testament willen afgeven. Zijn Hohe Messe is niet alleen monument voor een voorbij tijdperk, het sluitstuk van honderdvijftig jaar barokmuziek, maar bevat zelfs een terugblik op de daaraan voorafgaande periode, de renaissance. Daarnaast biedt het werk uitzicht op de muzikale ontwikkeling van de achttiende eeuw.

GROTE WERKEN Capella Amersfoort programmeert naast thematische werken graag jaarlijks een groot werk. ,,We voerden eerder de Johannes Passion, het Gloria van Vivaldi en Dixit Dominus van Händel uit”, zegt dirigent Anthony Scheffer. Is het in deze tijd van bezuinigingen voor een koor haalbaar om een werk met grote instrumentale bezetting en vocale solisten uit te voeren? ,,Ik mag me gelukkig prijzen als dirigent van het Felix Baroque Ensemble. Dat maakt het lijntje kort. Uiteraard worden deze musici volwaardig gehonoreerd. Het bestuur van Capella Amersfoort pakt het aanvragen van subsidies en het vinden van sponsoren heel voortvarend ter hand. Dat maakt dat we de grote werken in onze meerjarenplanning kunnen opnemen.

Voor mij als dirigent is het een absolute meerwaarde om een groot werk als de Hohe Messe te dirigeren. Musicologisch gezien is dat heel interessant. En in de bezetting met koor en orkest komt er door de instrumenten een dimensie bij. Ons koor is inmiddels echt goed in het uitvoeren van barokmuziek. Het zingen van bark en moderne werken willen we graag in balans houden. Het idioom van Bach leren beheersen is voor een koor best een klus. Maar Capella Amersfoort vordert hierin en mijn expertise ligt juist in die muziek. De Hohe Messe kent ook een aantal dubbelkorige delen. Voor dit werk hebben we het koor uitgebreid met zo’n tien á vijftien zangers.”

BACH IS BEST Voor Anthony Scheffer is Bach ongetwijfeld één van de grootste muzikale genieën aller tijden. ,,Zijn kracht is ook de toegankelijkheid. Ondanks de complexiteit van zijn muziek blijft het altijd stromen en is het daardoor als luisteraar toegankelijk. Zijn muziek gaat altijd vooruit, is altijd in beweging. Zijn muziek is altijd van een hoogwaardig niveau. Zware thema’s kan hij ook luchtig brengen. Hij snapt de kleur van alle instrumenten en voegt hen in een natuurlijke harmonische vorm samen tot een geheel. Zijn muziek vraagt energie van de luisteraar maar geeft ook energie terug.

Componisten als Monteverdi en Beethoven hebben de muzikaliteit en de muzikale ontwikkeling op een hoger plan getild. In de Hohe Messe staat liturgische muziek centraal. Als protestants-Lutherse componist heeft Bach zich de symboliek katholieke mis eigen gemaakt. In zijn Hohe Messe bundelt hij alle krachten die we eerder ook in zijn Lutherse Missen zagen. In onze uitvoering van 5 november leggen we de focus op hoe we een katholieke mis door een Lutherse componïst geschreven zo goed mogelijk voor het voetlicht brengen.”

HECHTE CLUB Capella Amersfoort is een kamerkoor dat in 1969 werd opgericht door Jannes Munneke en is daarmee ook het oudste kamerkoor van de stad. Sinds 2015 staat het koor als Capella Amersfoort onder leiding van Anthony Scheffer. Het koor zingt meestal met begeleiding van instrumentalisten. Capella Amersfoort werkt ook mee aan de Oecumenische Vespers, Festivals of Lessons and Carols in de St. Joriskerk en participeert in de serie Cantates op de Brink in Hilversum. Anthony Scheffer ziet in de zeven jaar dat hij voor het koor staat een duidelijke ontwikkeling in stijgende lijn.

,,Het is niet alleen maar een groep zangers die alleen maar komen om te zingen. Het is een hechte , sociale club die openstaat voor groei en ontwikkeling. Een groep die open is en vernieuwend wil zijn. Zingen is een fysieke en een persoonlijke aangelegenheid. Je voelt en vult elkaar aan, je complementeert elkaar. Samen maak je de klank. Als dirigent is het aan mij de taak om duidelijk te maken wat ik muzikaal gezien wil en om naar wegen te zoeken om dit te realiseren. Als dirigent wil ik het beste uit een ensemble halen. Samen muziek maken staat nooit stil en is altijd in beweging.”

Hohe Messe J.S. Bach – Capella Amersfoort o.l.v Anthony Scheffer – St. Martinuskerk Hoogland, 5 november, 20.00 uur

Door Peter Bruinsma