Monumentendag: thuis bij Johan van Oldenbarnevelt

AMERSFOORT Wie weet waar Johan van Oldenbarnevelt woonde? Belangstellenden kunnen het met Open Monumentendagen op 14 en 15 september zelf gaan zien.

Het geboortehuis van onze beroemde stadsgenoot, landsadvocaat Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619), stond waarschijnlijk aan de Kortegracht, ter hoogte van de Van Oldenbarneveltsteeg. Op zijn achtste verhuisde hij naar het huis Bollenburg aan de Muurhuizen (ter hoogte van de synagoge), een fors pand dat nog altijd tot de verbeelding spreekt.

Van Oldenbarnevelt woonde hier tot zijn zestiende, toen hij aan het werk ging bij een advocaat in Den Haag. Wat was Bollenburg voor huis? Van Oldenbarnevel woonde in één van de grootste huizen van de stad. Het was toen al een historisch pand van ruim 150 jaar oud: het is gebouwd rond 1400. Die hoge ouderdom is opmerkelijk. De muurhuizen zijn gebouwd op het tracé van de eerste stadsmuur. Dit is nog goed herkenbaar aan het ronde verloop van de huizen rond de oudste kern van de stad. De vroege bouw van Bollenburg betekent dus dat de eerste stadsmuur ter plekke al is gesloopt lang vóórdat de tweede stadsmuur gereed was (omstreeks 1450).

Het huis van Van Oldenbarnevelt was sinds de middeleeuwen niet wezenlijk veranderd. Het brede en hoge pand stond dicht op de straat. Aan de achterkant was een tuin die doorliep tot aan de stadsgracht. Ook aan de zijkant, want de huidige Weeshuisgang was er toen nog niet. Het huis bestond uit een souterrain, een hoge bel-etage, een verdieping en een hoge kap. De ingang naar het huis bevond zich hoog in de gevel op de bel-etage en was vanaf de straat alleen te bereiken via een trappetje. Deze ingang is er nu niet meer, maar is nog wel te herkennen aan een boogje in de gevel. De koude noordgevel aan de straat had kleine vensters met een luik en glas-in-lood boven of naast elkaar. De warme zuidzijde aan de gracht daarentegen had grote kruisvensters, met onder twee luikopeningen en boven twee glas-in-loodramen.

ZEER ZELDZAAM In het souterrain met de bakstenen gewelven was de keuken. De bel-etage was de belangrijkste verdieping, waar de woon- en ontvangstvertrekken lagen. Van Oldenbarnevelt keek er tegen twee muurschilderingen aan: één met twee mannelijke heiligen (die door latere beschadigingen niet goed zijn te herkennen); en één met Sint Barbara en Sint Catharina. De schilderingen dateren uit de bouwtijd en zijn tegenwoordig zeer zeldzaam. De plafonds bestonden uit de robuuste, middeleeuwse balklagen. Het huis werd verwarmd door middel van open vuur in de schouwen tegen de zijgevels. 

BEDSTEDEN Men sliep in bedsteden, die destijds in alle vertrekken te vinden waren. De scheiding tussen woon- en slaapvertrekken was niet zo strikt als tegenwoordig. Ongetwijfeld had een deel van het huis een zakelijke functie, want ook wonen en werken werden vaak gecombineerd. De ouders van Van Oldenbarnevelt zullen hun interieur naar de mode van die tijd hebben ingericht, maar daar is niets meer van aanwezig.

Bollenburg is opengesteld tijdens de Open Monumentendagen op 14 en 15 september. Aanmelden voor een bezoekje kan via de website www.omdamersfoort.nl.

Dit artikel is gebaseerd op het boek Bollenburg, Het Huis Van Oldenbarnevelt van Jojanneke Clarijs. Het boek beschrijft de spraakmakende bouw- en bewonersgeschiedenis van het huis. Uitgeverij Thoth, 17,95 euro. ISBN 978-90-6868-723-1.