´Het geluid van die motor hoorden ze niet, maar voelden ze wel´
Natasja de Groot
23 februari 2021 om 09:41Het begint allemaal met luisteren. En de juiste vragen stellen. ,,Als ik bij mensen op bezoek kom om de uitvaart te bespreken, dan is mijn eerste vraag: hoe is het? En vervolgens wil ik vooral weten wie de overledene was. Ik luister naar de verhalen van de familie en probeer op basis daarvan -samen met de nabestaanden- een passend afscheid samen te stellen. De één wil graag zelf de regie houden, de ander laat het liefst veel aan mij over. Belangrijk om te weten: de mogelijkheden zijn vrijwel eindeloos. De meest voorkomende manier kennen we allemaal: een aula, toespraken en muziek. Daar is niets mis mee, maar misschien is het wel een heel mooi plan om het afscheid in het huis van de overledene te organiseren. Zetten we statafels neer, met een mooi bloemstuk op de piano, met een fotopresentatie op de tv en de hapjes die moeder altijd klaar maakte voor de kleinkinderen. Mensen weten vaak niet half hoeveel er mogelijk is. Ze vragen heel vaak: hoe moet het? Hoe hoort het? Ik schets de kaders en geef ruimte."
NIET IN ZWART PAK ,,Ik kom niet in een zwart pak vertellen hoe het allemaal zal gaan, ik kom als Natasja, als medemens. Ik probeer een band met mensen op te bouwen. Ik ben warm, betrokken en blijf altijd rustig. Geen haast, geen stress. Ik doe er alles aan om aan de wensen van de nabestaanden tegemoet te komen. Soms raken de verhalen me enorm. Pas had ik een uitvaart van een mevrouw die was overleden na een operatie. Haar dochter beviel net een paar dagen later, tussen het overlijden en het afscheid in. Dan neem ik graag alle ruimte voor het gesprek en duurt het ook echt wel een tijdje voordat we praktisch worden. Ik verlies mezelf daar niet in, maar ben wel betrokken. Je moet ook altijd het perspectief van de andere partij in de gaten houden. Ik organiseer een uitvaart, maar de nabestaanden gaan door een heel proces heen. Het is belangrijk om je daar bewust van te zijn." Na een tijd als verpleegkundige te hebben gewerkt, wilde Natasja een jaar of vijf geleden iets anders gaan doen. Ze volgde een opleiding tot tolk Nederlandse gebarentaal en kwam in die hoedanigheid terecht bij een workshop ´tolken tijdens een uitvaart´. ,,Er was ook een uitvaartleider uit Hilversum aanwezig, die over haar werk vertelde. Ik dacht: ´dit wil ik ook´. Dus ben ik na afloop op haar afgestapt met de vraag of ik een paar dagen met haar zou kunnen meelopen. Nou, dat mocht."
Na de geslaagde snuffelstage deed Natasja werkervaring op bij plaatsgenoot Hans Meijerink. ,,Ik heb hem eerst een aantal keren op vrijwillige basis geholpen om ervaring op te doen, wat van beide kanten goed beviel. Tegenwoordig ben ik actief als freelancer. Ik werk voor Hans, maar kan ook op persoonlijke titel worden ingehuurd."
De belangrijkste charme van het vak? ,,Dat ik heel dichtbij mensen mag komen en dat ik in zo´n bijzondere situatie dienstverlener mag zijn, zonder dat het om mij draait. Je zet alle antennes aan en kijkt wat je voor de ander kan betekenen, wat nodig is. Dat is elke keer weer anders. Het werk is onvoorspelbaar en dat betekent dat ik moet improviseren, meebewegen en anticiperen. Spannend, maar ook leuk. Verder vind ik het mooi dat ik ook voor een stukje persoonlijke verzorging kan zorgen door de overledene -bij voorkeur in samenwerking met de nabestaanden- te wassen, aan te kleden en netjes neer te leggen. De wensen van de familie staan centraal. Geen mitsen en maren, maar een houding van ´Gaan we regelen´, dat is mijn uitgangspunt."
NIEUW SPOOR De uitvaart van een dove vriendin zette Natasja op een nieuw spoor. ,,Er bleek in Nederland nog niet zoiets te bestaan als een uitvaartverzorger die tevens gespecialiseerd is in gebarentaal. Dat was echt een gat in de markt. Weet je, als er doven in een gezin zijn, dan bestaat de kans dat ze een beetje achter de feiten aanlopen, omdat de communicatie in vrijwel alle gevallen door de horenden wordt geregeld. Terwijl het juist zo belangrijk is dat iedereen betrokken wordt bij het proces. Vooral bij oudere dove mensen merk je dat er veel voor hen is beslist. Daardoor vinden zij het lastig om zelf keuzes te maken."
Natasja richtte haar eigen uitvaartonderneming op (´Een laatste gebaar´) en maakte een website die volledig toegankelijk is voor doven. ,,Voor dove mensen is gebarentaal hun eerste taal. Daarom zijn alle teksten op de site toegankelijk gemaakt met filmpjes in gebarentaal. Ik werk ook samen met een collega die doof is. Hij is onder meer inzetbaar als chauffeur van de rouwauto. Als je als nabestaande in een rouwauto meerijdt, dan is het prettig als de chauffeur gebarentaal beheerst. Mijn uitgangspunt is dat er in het hele proces communicatie moet zijn voor de doven en de horenden, dat alles voor iedereen goed te volgen is. Als mensen de wachtkamer van een rouwcentrum binnenkomen, dan wil ik daar iemand hebben staan die zowel de doven als de horenden kan verwelkomen. Daar selecteer ik mijn mensen op."
VOELBAAR MAKEN Uitvaarten van dove mensen hebben enkele kenmerkende eigenschappen. ,,,Er is weinig tot geen muziek, dus ben je voortdurend op zoek naar andere vormen om het verdriet en de herinnering voelbaar te maken. Dat is niet altijd even makkelijk. Pas hadden we de uitvaart van een man die altijd een duim naar iedereen opstak. Dat kwam ook terug in de toespraken. Aan het einde zijn we allemaal gaan staan en hebben we samen dat gebaar gemaakt. Dove mensen zijn heel erg visueel ingesteld. Als we iemand uit huis dragen, stel ik vaak voor om iets op de kist te leggen, zoals een pet die iemand vaak droeg. Ook de bloemist probeer ik hierbij te betrekken. Eén man was bijvoorbeeld vaak in de weer met een grote houtschaaf. De bloemist heeft die schaaf toen in een prachtig bloemstuk verwerkt. En in december mocht ik de uitvaart van een dove man verzorgen, die helemaal gek was van motorrijden. We hebben niet alleen een foto van de man en zijn motor op de kist gezet, maar we hebben ook het geluid van die motor laten horen. Het was een opname van 3 minuten, waarbij we de volumeknop helemaal open hebben gedraaid. De mensen hoorden het geluid niet, maar ze voelden het...tot in hun vezels."
OOGCONTACT Dove mensen hebben ook meer tijd nodig om afscheid te nemen. ,,Zij kunnen niet 'half' of terloops communiceren, er moet altijd oogcontact zijn. Daardoor duren gesprekken ook wat langer. Het is belangrijk om daar rekening mee te houden." Communicatie staat bij de Amersfoortse op één. ,,Vaak is er maar één iemand in het gezin doof. Bij die gezinnen is het voor mij soms lastig om binnen te komen, omdat de dove persoon gewend is dat de communicatie wordt verzorgd door de horenden. Als iedereen doof is, is het makkelijk om mij erbij te zetten. Maar ook in een gemengd gezin is iemand die in gebarentaal communiceert noodzakelijk, omdat iedereen zijn stem moet kunnen laten horen." Inmiddels heeft Natasja de eerste twintig uitvaarten van dove mensen verzorgd. Ook voor het afscheid van horenden is ze inzetbaar. ,,Ik ben 24/7 beschikbaar, al beperk ik de regio waarin ik werk wel tot 1 uur rijden vanaf Amersfoort. Dove mensen kunnen mij altijd appen of videobellen, zodat ze zelf het contact tot stand kunnen brengen."
Kijk voor meer informatie op:
[www.eenlaatstegebaar.nl.