De afslag Amersfoort-Vathorst op de A28, de derde ontsluitingsweg voor Vathorst waarom de SGLA via de Raad van State vroeg en kreeg.
De afslag Amersfoort-Vathorst op de A28, de derde ontsluitingsweg voor Vathorst waarom de SGLA via de Raad van State vroeg en kreeg. Gerard Chel

Piepjonge [SGLA legt bouw] Vathorst stil

10 november 2020 om 16:42

Dit jaar bestaat de SGLA – Samenwerkende Groeperingen Leefbaar Amersfoort – 25 jaar.
In drie verhalen besteedt De Stad Amersfoort daar aandacht aan. Vandaag deel 2, waarin wordt gekeken naar wat het samenwerkingsverband van bewoners in die kwart eeuw de stad heeft gebracht.
Een uitgebreide versie van dit verhaal staat op www.destadsbron.nl.

Woensdag 26 juli 2000. Vrijwel het gehele college van B en W van Amersfoort is op vakantie. Maar bij de Raad van State lopen de zaken gewoon door. Vandaag doet de voorzitter van dit beroepscollege uitspraak in bezwaarschriften van de SGLA en de Belangenvereniging Hooglanderveen tegen de geplande gigawijk Vathorst. Een gelopen zaak, daarvan zijn de Amersfoortse bestuurders overtuigd. Twee gerenommeerde adviesbureaus zijn ingehuurd om de zaak in Den Haag te bepleiten. Bijna iedereen gaat daarom met een gerust hart op vakantie. Die rust echter blijkt van zeer korte duur. Wanneer de voorzitter uitspraak doet, slaat het ongeloof bij bestuurders en ambtenaren toe. Op een aantal onderdelen krijgt de SGLA gelijk. Consequentie: de bouw van Vathorst moet direct worden stilgelegd. Een ware schokgolf dendert door de stad; iedereen die op een of andere manier bij Vathorst is betrokken, komt woorden tekort om de verbijstering onder woorden te brengen. De sfeer in het Amersfoortse college is behoorlijk chagrijnig, en dat is zwak uitgedrukt.

Het raakt ook drie wethouders: diegene die verantwoordelijk is voor Vathorst, de wethouder ruimtelijke ordening en tenslotte die van infrastructuur. En juist die infrastructuur, of liever de kritiek daarop, leidt tot het tijdelijk schorsen van het bestemmingsplan: de nieuwe wijk met straks minimaal 19.000 autobewegingen per dag wordt te slecht ontsloten. De impact op de Amersfoortse politiek is immens: nog nooit is er zo intensief op alle niveaus contact geweest met Den Haag - en ook met de provincies Utrecht en Gelderland - om het probleem te tackelen. Het is alarmfase één.


In de Tweede Kamer worden vragen gesteld, er komt spoedoverleg met staatssecretaris Remkes en begin september komt minister Netelenbos naar de Keistad. Het duurt een half jaar voordat het college de zaak onder controle heeft en met voorstellen komt die deels aan de bezwaren van de SGLA tegemoet komen. Het uitstel zou uiteindelijk een jaar duren en een extra kostenpost van ettelijke miljoenen betekenen. Maar er komt nu wél definitief een derde ontsluiting. Bij Nijkerk. En de SGLA, die nog niet eens vijf jaar bestaat, zet zich met één klap definitief op de kaart. Met deze tegenmacht, de luis in de pels, moet vanaf vandaag ernstig rekening worden gehouden.


Het bezwaarschrift van de SGLA is haar eerste écht grote zaak. Wat heet: de SGLA wordt nota bene in september 1995 opgericht nadat de gemeenteraad eerder dat jaar had besloten bouwen in Vathorst nader te onderzoeken. Toch heerst bij de SGLA op 26 juli 2000 geen feeststemming. Integendeel. De verbijstering, maar dan wel in meer positieve zin, is bij hen net zo groot als bij de bestuurlijke top van de stad. Ook de SGLA verwachtte niet van de Raad van State gelijk te krijgen en ook de SGLA is zich ervan bewust dat dit enorme consequenties heeft. In paginagrote interviews in de Amersfoortse Courant en De Stad Amersfoort zegt vicevoorzitter Roelie Norp ‘helemaal niet blij te zijn, maar van de manier waarop de gemeente en provincie de problemen negeerden werden wij ook niet blij'. Politici, ambtenaren, bestuurders en andere betrokkenen lezen het tandenknarsend


Al eerder boekt de SGLA successen en succesjes. Een willekeurige greep. Zoals in 1996 rondom de Zilvermeeuwflat aan de Liendertseweg, waarvan wijkbewoners, met steun van de SGLA, beweren dat deze illegaal is gebouwd. De rechter geeft hen gelijk: de flat had nooit gebouwd mogen worden. Tot een sloop van de appartementen komt het niet, maar de tik op de gemeentelijke vingers is gevoelig, ebt nog lang na en werpt zijn schaduw vooruit op andere zaken in de stad die buurtbewoners en SGLA tegen de gemeente aanspannen. Bijvoorbeeld omdat inspraakprocedures niet juist verlopen - een constatering overigens die in die 25 jaar frequent terugkomt. Het gedoe rond de Nieuwe Poort is daar een recent voorbeeld van.


Of neem de geplande tennishallen van Alta op de Berg eind jaren negentig. Onder druk van samenwerkende bewonersgroeperingen wordt het bestemmingsplan nooit uitgevoerd. Althans tot op heden. In Birkhoven heeft het college er wel oren naar subsidie aan te vragen voor een (4-baans) tunnel onder de spoorlijn bij Vlasakkers. Het blijft bij oren. En kent u het verhaal van de sporthallen en kartbaan - eveneens in Birkhoven? Nou, ze kwamen er niet. Ook de uitbreiding van de dierentuin wordt onder druk van buurtbewoners en SGLA minder uitbundig dan gepland.


ELISABETHPARK Succesvol is het project voor het invullen van het terrein van ziekenhuis de Lichtenberg. Bewoners komen met een eigen plan - zij krijgen er 2007 een gemeentelijke prijs voor - inclusief een mede door de SGLA felbevochten brede groenstrook tussen de oude en nieuwe wijk. Over ziekenhuizen gesproken: nadat Eduard Vosters en zijn Beekdal met succes ijveren voor een groene invulling van het Elisabethterrein, neemt burgerinitiatief Het Nieuwe Samenwerken, opgezet door SGLA-leden, het voortouw als de wijk zelf, samen met ambtenaren, het bestemmingsplan voor het park mag schrijven. Een uniek proces en met groot succes. Eind 2013 stelt de raad bijna unaniem zowel het bestemmingsplan als het inrichtings- en beheersplan voor het Elisabethpark vast. Met nóg een unicum: een louter door wijkbewoners bestuurde stichting gaat het uitvoeren en beheren. In Schothorst-Zuid willen gemeente en woningbouwvereniging bouwlagen toevoegen op flats en in de hoeken nieuwe seniorenwoningen neerzetten, het zogenoemde Okselproject. Omwonenden, huurders en de SGLA verzetten er zich met succes tegen: het plan gaat in de prullenbak. En oh ja, het Utrechts Landschap wil op het terrein van huize Stoutenburg een appartementencomplex bouwen. En de provincie wil bagger dumpen nabij Zevenhuizen. En het college kiest voor woningbouw in het Waterwingebied. Moeten we allemaal maar niet doen, reageert de SGLA - met succes.


BROUWERSTUNNEL De SGLA ontstaat als nawee van het massale stadsprotest tegen het Centrumplan. Als vereniging is zij daarna soms betrokken bij de uitvoering ervan, zoals het Eemgebied en Puntenburg-Noord. En de Brouwerstunnel, waar het met name eerst Soesterkwartierder Daan van Hulst en de al eerder genoemde Roelie Norp zijn die zich er jarenlang voor inspannen om er een rechte tunnel van te maken. Dan zie je namelijk wie of wat er aankomt, sociaal wel zo veilig. Daan maakt eigenhandig een maquette van de tunnel, inclusief verlichting, om het gelijk van de buurt aan te tonen. Uit deze periode dateert de legendarische uitspraak van Roelie: ‘We spelen niet op de man, maar op het plan'. Daan overlijdt in 2003 en een jaar later wordt ter nagedachtenis aan hem een plaquette in de muur van de (aangepaste) tunnel gemetseld. De ontsluiting van Vathorst en ook Kattenbroek komt nog een keer terug als het college Hoogwaardig Openbaar Vervoer (HOV) wil realiseren tussen het centrum en die wijken. Een vrije busbaan dwars door park Schothorst met daarop een semi-automatische tram op luchtbanden. Het project wordt al snel spottend Het Vehikel gedoopt. Amersfoort kan meeliften op de start van deze Phileasbus in Eindhoven, maar zover komt het niet. Het bewonersverzet is veel te groot. Maar goed ook, want al na een maand nadat de bus in de Lichtstad gaat rijden, wordt Het Vehikel wegens technische problemen aan het infuus gelegd om twee jaar later definitief te worden vervangen door gewone stadsbussen. Zo is door succesvol bewonersprotest Amersfoort een hoop ellende bespaard gebleven. Redelijk veel van wat de bestuursleden van de SGLA doen speelt zich achter de schermen af. Voor overleg over een bestemmingsplan, meepraten over de Groenvisie, meedenken over de Groenblauwe Structuur, het Verkeers- en Vervoersplan, enzovoorts.


En vooral over inspraakverordeningen en participatietrajecten, de core business van het samenwerkingsverband dat in 25 jaar veel expertise op dit terrein opbouwt. Als in een wijk bewoners zelf in actie komen en mondig genoeg blijken, blijft het meestal bij adviseren, steunen, bemiddelen, contacten leggen. Hoe werkt inspraak, welke rechten heb je, hoe werkt zo'n procedure, hoe ga je in gesprek met een wethouder, hoe leg je contact met een raadslid. Dat klinkt simpel, maar nog altijd stapt niet iedereen in Amersfoort zomaar het stadhuis binnen.


WESTELIJKE RONDWEG In wijken waar bewoners zich niet hebben verenigd trekt de SGLA zelf de kar. ‘Overal waarvan wij vinden dat wij ons ermee moeten bemoeien, daar bemoeien wij ons mee', is een veel gehoorde uitspraak van voorzitter Peter de Langen. Dat wordt hem niet door iedereen in dank afgenomen. De Langen, inmiddels zeventien jaar voorzitter, heeft vermoedelijk evenveel vijanden als vrienden in de stad. De eerste groep bivakkeert vooral in en rondom het politiek-bestuurlijke circuit, de tweede groep heeft hoofdzakelijk de stad als woonadres.

Een rondje onder de leden levert veel lof op voor De Langen, zijn tomeloze inzet, zijn grote deskundigheid en zijn enorme dossierkennis. ‘De SGLA is het geheugen van de burgerparticipatie'. Ambtenaren en wethouders zien vooral een man die altijd tegen is, irriteren zich aan zijn gedram en vragen zich af of hij zijn privémening verkondigt of die van het samenwerkingsverband. ‘Met andere voorzitters had de SGLA veel meer bereikt'. Verandert alles wat de SGLA aanraakt in goud? Nou, niet echt, dat spreekt voor zich. Zo zal het bij hen geen feest zijn wanneer ooit de eerste voertuigen over de westelijke rondweg rijden, een duur stukje weg tussen Birkstraat en Stichtse Rotonde. Om de aanleg van deze weg te voorkomen haalt de SGLA, samen met anderen, jarenlang alles uit de kast. Op een soms zo hardnekkige en verbeten wijze dat zelfs in eigen gelederen weerstand ontstaat. ‘Jongens, de race is gelopen, wij hebben verloren'. Maar het bestuur toont zich even onverzettelijk tegen deze rondweg als twintig jaar geleden tegen Vathorst. Gaat de geschiedenis zich herhalen?

De SGLA geeft zich niet gewonnen - er loopt nog steeds een procedure bij de Raad van State - helemaal nu de aanbesteding van dit tracé stil ligt omdat geen aannemer de weg voor het budget van in totaal 68 miljoen kan of wil aanleggen. De race is dus kennelijk toch nog niet helemaal gelopen. Maar ja, wat adviseert de SGLA zelf bewoners altijd? ‘Bepaal je strategie, geef nooit op en ga door tot het einde van de beslismolen'.


Leden van de SGLA zijn: Belangenvereniging Hooglanderveen, Buurtcomité Beroemde Vrouwen, IVN-Vereniging voor Natuur- en milieueducatie, Stichting Behoud Nimmerdor, Stichting Elisabeth Groen, Stichting Heiligenbergerbeekdal, Stichting Woonklimaat Berg, Vereniging Vrienden van het Waterwingebied, WBT (Wijkbewonersteam) Soesterkwartier, Werkgroep Dorpsaanzicht Groen Weede, Stichting Behoud over de Laak, Bewonersvereniging Blok 43, Vereniging Behoud Bosgebied Birkhoven Bokkeduinen (VBBBB), Stichting Groen in Amersfoort, Vereniging Parkflat de Lichtenberg, Stichting Vrienden van de Kamp.
Partners: NMU-de Natuur en Milieufederatie Utrecht, Platform Amersfoort Duurzaam, Binnenstad Bewoners Netwerk, Bomenstichting.
Oud-leden: Bewonersplatform Hogeweg Binnen, Kersenbaan Actief (KBA), Stichting Belangen Hamseweg Zuid - Groot Weede, Bewoners De Schans, Vereniging tot bescherming en behoud van Stadsdeelpark Amersfoort-Noord, Siësta, Belangenvereniging Daam Fockemalaan, VerontRustenburgers, Stichting Amersfoort Centraal, Bewoners Kop van het Soesterkwartier, Werkgroep ‘Zilvermeeuwflat', BuurtBewoners Omgeving Flint (BBOF), Vereniging Vrienden Randenbroekerbos. Bestuursleden: Mariëtte den Hartog, Geurt Hilhorst, Peter de Langen, Chris Mooiweer, Frank Kwanten en Daan Valkenburg.
Oud-bestuursleden: Willem Otto Guy Bloys van Treslong, Willem Hupkens van der Elst, At Ipenburg, Roelie Norp, Ria Pasman, Gerbert Rebel en Raphaël Smit (nu adviseur).
[Website: www.sgla.nl.

Plaquette ter nagedachtenis aan Daan van Hulst met rechts de Brouwerstunnel nu.