Reconstructie van oorlogsdrama Hoogland

HOOGLAND De derde en uitgebreide druk van '23 april 1945, zes uur', over het oorlogsdrama in Hoogland is deze week verschenen. Terwijl de bevrijders nabij zijn, vallen er bij een schietpartij tussen een Duitse patrouille en een verzetsgroep nog twaalf doden, onder wie vier buren. Schrijver Henk van Middelaar onderzoekt de aanloop naar die confrontatie, reconstrueert de schietpartij en beschrijft de gevolgen.

In een plakboek van zijn tante, die dichtbij de plek des onheils woonde, vond hij een briefje met haar notities over de Canadezen en de Duitsers in de dagen voor 23 april. Haar aantekeningen eindigen op 23 april: 'Tegen half acht bevrijd. Op het Gein heeft zich een verschrikkelijk drama afgespeeld.'

Hieronder een fragment uit het boek.

['Het is niet door het briefje van mijn tante dat ik toen pas hoorde over het drama op de Schothorsterlaan. In het dorp staat een oorlogsmonument, een stenen zuil, door iedereen 'de naald' genoemd. Dertig namen. Kijk naar de data achter de namen en je ziet dat juist in de dagen voor de bevrijding de meeste slachtoffers zijn gevallen. Vooral 23 april 1945 is er vaak in gebeiteld, tien keer, en niet eens alle doden van die dag staan erop.

[Het drama waar mijn tante naar verwijst, gebeurde vlak bij die spoorlijn Amersfoort-Zwolle, waar de slingerende en door bomen omzoomde Schothorsterlaan het dubbele spoor oversteekt. Dat drama was niet veroorzaakt door een verkeerd gevallen bom.

[Maandag, de dag van het drama. Braam is in zijn huis gebleven, ondanks het dringende beroep dat buurman Bertus van Odijk op hem gedaan heeft: 'Ga hier nou weg met je groep, je waagt de hele buurt er nog aan.' Dat was op zaterdagavond toen een deel van de groep waarschijnlijk weer bij Braam in huis zat. Dat ze gebleven zijn is opmerkelijk want het zijn niet alleen Bertus van Odijk en de Canadezen die hem waarschuwen, ook zelf is hij er niet gerust op. Sterker nog: hij is ervan overtuigd dat het mis zal gaan. Dat vertelt hij zijn vrouw op die maandag. Zij logeert op zijn aandringen al een paar weken lang met hun drie kleine kinderen op de boerderij van haar ouders aan de Dorresteinsesteeg. Dat vindt hij veiliger en bovendien zijn twee van de kleintjes ziek, evenals zijn vrouw. Nu zijn schoonmoeder voor hen wil zorgen, heeft hij het huis vrij voor 'zijn jongens'.

[De groep Liendert heeft die week een spoorlijn opgeblazen. Niemand van hen is daarbij opgepakt. Ze hebben de Canadezen bijgestaan in een gevecht met de Duitsers en hebben Duitse militairen krijgsgevangen gemaakt. Kortom: de groep boekt successen, de bevrijding is dichterbij gekomen. In plaats van durven hopen op een spoedig einde van de oorlog, is Jan Braam ervan overtuigd dat er iets verschrikkelijks gaat gebeuren.

[In plaats van de adviezen op te volgen om te vertrekken blijft hij, kaartend met zijn jongens, oranje banden van de Binnenlandse Strijdkrachten om hun bovenarmen, stenguns in de hoek van de woonkamer van zijn kleine boerderij naast de spoorlijn. Later zal zijn vrouw aan haar kinderen vertellen dat hij trouw wilde blijven aan de opdracht zijn vaderland te helpen. Zijn vrouw vertelt haar kinderen ook dat hij zich verantwoordelijk voelde voor die jonge mannen in zijn groep. Als haar woorden kloppen dan wilde hijzelf misschien wel weg maar waren het die jonge mannen onder zijn hoede die hem in de boerderij hielden. Wat gaan die jongens doen als ze zich verspreiden en hij geen controle over hen heeft? Al in de herfst van 1944 maakte premier Gerbrandy, op door- reis door de bevrijde zuidelijke provincies, zich zorgen over de roekeloosheid van veel van die jonge kerels van de Binnenlandse Strijdkrachten. Daar zag hij dat het bij arrestaties van nsb'ers misging.

[Zijn vrouw wist niet welk gevaar hem precies bedreigde, maar Braam kon het weten, hij was erop voorbereid, en was toch te laat. Ineens waren ze er. Ze konden niet eens opzij gaan, ondanks alle waarschuwingen werden ze blijkbaar toch overrompeld. Huizinga (waarnemend commandant) schrijft: 'Tegen 18.00 uur in de avond kwam een Duitse patrouille in de richting van Liendert...'

Het boek '23 april 1945, zes uur' is te bestellen onder het ISBN-nummer: 978-90-826885-1-1 en kost 20,00 euro exclusief verzendkosten.