Collectie Vozyakov in Mannenzaal
27 december 2007 om 00:00 NieuwsDe gotische kapel is omgevormd tot een Russische kerk, behangen met oude iconen en zelfs voorzien van een monumentale iconenwand: een zogenaamde iconostase. Religieus of niet, men ontkomt niet aan de gewijde en devote sfeer die nu hangt in de gewoonlijk zo nuchtere zaal.
Dit dankzij de in bruikleen verkregen iconen-collectie van de vermogende Russische verzamelaar Igor Vozyakov, welke het onderwerp vormt van een unieke tentoonstelling die Museum Flehite in de periode rond Kerst organiseert.
Oost en west
In een recensie in De Telegraaf (14/12/07) werden twee tentoonstellingen die momenteel in Nederland te zien zijn vergeleken. Een nabootsing van de Arenakapel in Padua, die in 1306 door de voorloper van de renaissance, Giotto, van tientallen vierkante meters fresco werd voorzien; allerlei bijbelse thema’s (waaronder het Laatste Oordeel) verbeeldend in het Bijbels Museum in Amsterdam, en de tentoonstelling in Amersfoort, waar eveneens sprake is van reconstructie: zoals gezegd van een Russische kerk.
De vergelijking kan overigens worden doorgetrokken naar haar kunsthistorische betekenis, want de vroege Italiaanse renaissance-schilders (tot aan Giotto) lieten zich inspireren door de kunst van Byzantium (globaal: het huidige Turkije), die ook ten grondslag lag aan de icoonschilderkunst die vanaf de tiende eeuw in Rusland ontstond.
De westerse schilderkunst, die -zo leert elke student kunstgeschiedenis-aanvangt bij Giotto rond 1300, is dus ontstaan uit de oosterse kunst van Byzantium, waar iconen een belangrijke plaats innamen.
Deësis
In de tentoonstelling in de Mannenzaal hangt in een nis achter in de zaal een grote icoon waarop een duizelingwekkende voorstelling van het Laatste Oordeel is vervaardigd. In de catalogus, die bij de tentoonstelling is verschenen, beschrijft auteur Jan van Kuilenburg uitvoerig wat er allemaal op deze imposante en indrukwekkende icoon is verbeeld.
Centraal de weegschaal waarmee het uiteindelijke, onontkoombare oordeel wordt geveld. Er hangen in de tentoonstelling diverse iconen die naar deze apotheose verwijzen: de zogenaamde deësis-iconen.
Deësis betekent letterlijk: verzoek of voorbede. Op een deësis-icoon staat centraal weergegeven Christus als Pantocrator (heerser). Hij is in deze hoedanigheid altijd frontaal en streng weergegeven met boekrol in de hand, want hij moet hier beschouwd worden als de rechter die moet oordelen over de mensheid ten tijde van het Laatste Oordeel.
Naast hem staan Maria en Johannes de Doper of Voorloper. Zij moeten gezien worden als de advocaten van de mensheid die bemiddelen en om vergevingsgezindheid bij Christus pleiten. De houding van hun hoofden is licht gebogen, wat als teken van nederigheid ten opzichte van Christus moet worden beschouwd.
De deësis kan ook uitgebreid zijn met de aartsengelen Michaël en Gabriël, de apostelen Petrus en Paulus en andere heiligen.
De collectie van Igor Vozyakov bevat nogal wat deësis-iconen: kleine huisiconen met dit onderwerp maar ook grote icoongroepen waarop deze voorbede is uitgebeeld.
Op de nagebootste iconostase in de Mannenzaal neemt een negendelige deësis-rij uit de zeventiende eeuw een prominente plaats in. Deze serie grote kerkiconen vormt de eyecatcher van de in orthodox christelijke kerken heilige iconenwand, die in de Mannenzaal zo fraai is nagebouwd.
Lezingen
Iconen-expert Désirée Krikhaar verzorgt twee lezingen over het onderwerp iconen tijdens de tentoonstelling in de Mannenzaal: 6 januari: orthodox kerst, 10.45 - 12.00 uur, 27 januari: het Laatste Oordeel, 10.45 - 12.00 uur.
Toegang € 10. Vanwege de verwachte grote belangstelling is reserveren noodzakelijk (033-2471100).
De tentoonstelling is tot en met 27 januari te zien. Catalogus (Bekking&Blitz Uitgevers, € 29,90)
Onno Maurer
