Winnaars van De Tegel voor het voetlicht

SOESTERKWARTIER - In 2009 wonnen de Amersfoortse filmmakers Huib Schoonhoven (57) en Karen Kuiper (49) De Tegel, een journalistieke vakprijs voor hun documentaire ‘De kleine oorlog van boer Kok’. Jarenlang volgden ze het wel en wee van deze Hooglandse boer en comprimeerden ze dit samen met Kees Vlaanderen tot een documentaire die in binnen- en buitenland werd geroemd. Hoog tijd voor een bezoek aan deze bevlogen filmers, die behalve professioneel ook privé een stel vormen.

door Herma Klein Kranenberg

Als ik arriveer bij de knusse woning in het Soesterkwartier is het gezin net terug van een schaatstraining. Behalve verzot op filmen is Huib dol op ijs. Het schaatsvirus heeft hij effectief op zijn gezin overgebracht. ,,Onze drie kinderen schaatsen fanatiek. Ikzelf ben schaatstrainer en de kinderen begeleiden jonge schaatsertjes bij hun eerste slagen op het ijs. Machtig mooi.” Trots toont hij een foto aan de muur waarop hij met zijn kinderen in schaatstenue staat afgebeeld. Een tocht op de Gouwzee, vorig jaar. ,,Laatst was ik in Kenia voor een filmklus. Op het vliegveld sta ik stiekem op mijn horloge te kijken. Reken ik uit of ik op tijd terug kan zijn om onze dochters Doke en Emma naar het marathonschaatsen te brengen.”

De Tegel

Nieuwsgierig speur ik in de huiskamer naar De Tegel. Half verscholen staat-ie op een kastje. ,,Mag ik ‘m even vasthouden?” ,,Natuurlijk”, klinkt het uit één mond en voorzichtig til ik de prijs op. Onverwacht zwaar is het prestigieuze kleinood, ik laat ‘m bijna uit mijn handen vallen. Oeps. Karen en Huib verblikken of verblozen niet. Hoewel trots op de erkenning van vakgenoten, ogen ze vooral nuchter en bescheiden. ,,Nooit gedacht dat we ‘m zouden winnen. We waren al blij met de nominatie”, zo vertelt Huib. ,,De andere genomineerden waren befaamd. Ad van Liempt, Rob Trip en Coen Verbraak. Prachtige series hadden zij afgeleverd.”

Bij de uitreiking in 2009 waren alle journalistieke hotemetoten verenigd in de Nieuwe Kerk in Den Haag, de meesten pontificaal op de eerste rij. Huib vervolgt: ,,Ik weet nog dat ik tegen Karen grapte: ‘Onze plek op rij zeven is voor het klapvee. Gelukkig is de catering uitstekend.’ Even later maakte juryvoorzitter Jozias van Aartsen bekend dat we hadden gewonnen.” Het lovende juryrapport transformeerde ze in één klap van klapvee tot toegejuichte winnaars.

De prijs verwijst naar het boek ‘Tegels lichten’ van gezaghebbend journalist Henk Hofland. Karen: ,,De tegel oplichten wil zeggen dat je openbaar maakt wat anders verborgen zou blijven. Achtergronden geven bij het nieuws, iets blootleggen dat niet deugt. Precies wat wij beogen. Niemand had voorheen van boer Kok gehoord. Inmiddels zijn er Kamervragen over de kwestie gesteld, wordt tot op Europees niveau over zijn protest gesproken.”

Boer Kok

De film geeft een minutieus beeld van de strijd die een kleine boer uit Hoogland halsstarrig voert tegen de machtige overheid. De overheid die hem wil verplichten volgens de nieuwe mestwet mest niet langer uit te rijden over het land, maar centimeters diep onder de grond te injecteren. Boer Kok die geen kunstmest gebruikt, geen krachtvoer geeft aan zijn koeien en volgens biologische principes boert, weigert aan de mestwet te voldoen. Hij is er van overtuigd dat de injecteermachine meer kwaad dan goed doet voor de kwaliteit van het gras. Overigens voldoet hij met gemak aan de scherpste milieudoelstellingen. De filmmakers volgen boer Kok nog altijd. Met een tijdelijke vergunning mag hij nu mest uitrijden. Komend voorjaar wordt bekend hoe het verder gaat.

Karen: ,,Onze kinderen zijn met boer Kok opgegroeid. In de film zie je ze op de tractor zitten, af en toe lopen ze door het beeld. Heel naturel.” Huib: ,,Onze zoon Toon heeft wel eens meegeholpen met filmen. Middenin het kinderfeestje van onze dochter ging de telefoon: een zoon van Kok zat in de cel. Boos dat ik was! Toon in de fietskar getild, camera mee en hup naar het stadhuis. Filmen! Toon hield de microfoon vast, zo klein als-ie was. Daarna als een haas naar huis, op het feestje moest ik ‘Woeste Willem’ spelen.”

Huib kan er zelf om schateren. Nog een anekdote. Ooit had hij werkafspraken met Gareth Jones, een beroemde presentator en producer van de BBC. ,,Het hotelletje was geboekt. Gareth zei: ‘I prefer to stay at your place.” Huib spreidt zijn armen uit. ,,Je ziet, we wonen nogal bescheiden. Zelf lig ik net niet met mijn voeten in de dakgoot. Vond-ie geen punt. Heel tevreden sliep hij hier op de bank.” Karen: ,,Het geeft niks dat we in een klein huis wonen. Onze onafhankelijkheid is belangrijker. Liever een mooie film dan dat we kromliggen voor een huis.”

Ze zijn niet alleen professioneel een stel, maar ook privé al jaren aaneen geklonken via allerlei draadjes en verbanden. Belangrijke ‘klik’ tussen hen bleek de gemeenschappelijke interesse in het maken van reportages over onderwerpen ‘die ertoe doen’. Dat blijkt al uit de plek waar ze elkaar ontmoetten: in Amersfoort bij de indertijd clandestiene radiozender ‘Ónszin’, later samengegaan met het Amersfoorts Stadsjournaal, voorloper van Omroep Amersfoort. De titel ‘Ónszin’ is met een knipoog een voorbode van hun eigenzinnige betrokkenheid bij het reilen en zeilen van de wereld. Huib: ,,Begin jaren tachtig maakten we verschillende items over regionale en politieke kwesties. Eerst via de radio, later ook met beeld erbij.” Karen: ,,Best kritisch waren we, ook toen al. Ik herinner me een item over apartheid met een spreker van het ANC die te gast was bij De Instee. Omroep Amersfoort vond het te politiek en wilde het niet uitzenden.”

Betrokken

Huib: ,,We waren niet bang om de andere kant van een nieuwsfeit te tonen. Sterker nog, daar zijn we juist naar op zoek.” Hun eerste buitenlandse reportage getuigt van deze instelling. Karen: ,,Tijdens de Intifada in de tachtiger jaren viel ons op hoe eenzijdig het standpunt van Israel werd belicht. Dat stoorde ons mateloos. Hoe was de situatie voor de Palestijnen? Wat waren de gevolgen voor de burgers? Daar wilden we een antwoord op. Op de bonnefooi zijn we ernaartoe gevlogen. We brachten in beeld hoezeer gewone mensen werden getroffen, hoe mensen zoals jij en ik geen toegang meer hadden tot voedselbronnen en schoon water. Een Israëlische soldaat vertelde voor onze camera dat hij niet mee wilde doen met deze strijd.” Huib: ,,Al snel hadden we door dat we iets bijzonders in de tas hadden.” De reportages vonden gretig aftrek her en der. Onder andere bij de IKON maar ook internationaal was er belangstelling voor. BBC News bijvoorbeeld wilde het materiaal graag uitzenden. Zo kwam van het een het ander.

Dat ‘een en ander’ is nogal wat. Reportages van over de hele wereld, variërend van oorlogsgeweld in Mostar, waar de kogels hen om de oren floten, tot gruwelijkheden rondom de G8 in Genua, waar activisten keihard uiteen werden geslagen door de politie en een jonge demonstrant de dood vond. Indringende documentaires over Screbrenica, de situatie in Irak ten tijde van het embargo, het leven van de Masaai en de gevolgen van de Schipholbrand.

Karen: ,,In Irak filmde ik moeders met stervende kinderen in hun armen. Dat raakte me enorm. Ik kan mijn camera wegleggen en mee gaan zitten huilen, maar ik zie het als mijn taak het vast te leggen. Opdat de wereld het weet en er mogelijk wat verandert.”

Naast deze indringende reportages verzorgen ze allerlei producties voor scholen en musea. Voor het museum De Prinsenhof in Delft bijvoorbeeld maakten ze een korte film waarin parallellen worden getrokken tussen de moord op Willem van Oranje in 1584 en de moord op Theo van Gogh in 2004. Hiermee willen ze bezoekers aan het denken zetten over de vrijheid van meningsuiting en de grenzen hieraan.

Huib: ,,De ene dag monteer ik een docu over de Masai, de dag erop film ik bij de jeugdbrandweer. Die variatie maakt het heel boeiend.” Een project over Hugo de Groot naast een opdracht voor het Landschap Erfgoed, ze draaien hun hand er niet voor om.

On the flow

Kenmerkend voor hun aanpak is een zekere losheid in de stijl van filmen. Huib: ,,On the flow. Registreren wat er gebeurt.” Karen: ,,Ensceneren in documentaires, daar doen we niet aan. Een keer hebben we iets in scene gezet. Moest boer Kok een spade in de grond zetten of zoiets. Nou, dat shot overleefde de montagetafel niet. Geduld hebben, net zolang wachten tot de geïnterviewde de camera niet meer opmerkt. Zo krijg je levendige gesprekken.”

Komt die spontaniteit erin die maakt dat je als kijker aan de buis zit gekluisterd. Dankzij dit stel dat samen een soepel team vormt. Huib: ,,We voelen elkaar zo goed aan dat je niet ziet wie welk shot heeft gemaakt.” Onbedoeld illustreren ze dit krachtig met een uitspraak over hun motivatie voor dit werk. Ze vullen elkaar letterlijk aan. Karen: ,,Als je niks gezegd hebt…’ Huib: ‘…heb je voor altijd gezwegen.” Waarvan akte.