‘Ongelofelijk, ik moet aldoor huilen’
29 september 2010 om 00:00 AchtergrondDe uitreiking van de nalatenschappen is een initiatief van de Stichting oktober ‘44. De stichting werd in het leven geroepen ter nagedachtenis aan de 661 mannen die in Putten werden opgepakt na een aanslag op een Duitse officier en de 584 Puttenaren die omkwamen in Duitsland. De weggevoerde mannen moesten in Neuengamme hun persoonlijke eigendommen afgeven. Het merendeel van de Nederlandse gevangenen die in Neuengamme terechtkwam, werd daar vanuit Kamp Amersfoort naartoe gestuurd.
In 2007 ging de Puttense Stichting oktober ‘44 voor het eerst naar het Duitse Bad Arolsen, waar een archief ligt met 17 miljoen persoonsdossiers. ,,De stichting wilde kijken of er nog wat van de Puttenaren lag’’, vertelt bestuurslid Pieter Dekker. ,,Van 22 mensen uit Putten werden persoonlijke bezittingen teruggevonden. Het ging daarbij om portefeuilles met inhoud.’’ Het onderzoek van de stichting maakte duidelijk dat er ook nog persoonlijke bezittingen van andere Nederlanders in het Duitse archief te vinden waren. Dekker schat dat er nog 200 portefeuilles van Nederlanders te vinden zijn in Bad Arolsen. ,,We hebben een lijst gemaakt met daarop honderd Nederlandse namen waarvan er nog persoonlijke bezittingen in Duitsland liggen.’’ Uiteindelijk bleek dat er op die lijst ook nog acht personen uit Putten stonden. Daardoor werden in totaal de nalatenschappen van dertig Puttenaren teruggevonden. De stichting oktober ‘44 wilde proberen ook die andere persoonlijke bezittingen bij nabestaanden terug te krijgen. ,,Deze mensen hebben niks met Putten te maken, maar we realiseerden ons dat als wij het niet zouden doen, het niet zou gebeuren’’, vertelt Dekker. De stichting nam contact op met gemeenten in Nederland om er achter te komen waar de nabestaanden woonden van de honderd personen op de lijst. ,,Van de honderd namen hebben we er inmiddels zeventig gevonden.’’
Directeur Harry Ruijs van Kamp Amersfoort trad vorige week woensdag op als gastheer voor de stichting oktober ‘44. ,,Het merendeel van de gevangenen zat eerst in Kamp Amersfoort en is toen doorgestuurd naar Neuengamme’’, vertelt hij de aanwezigen. ,,Gevangenen moesten hun spullen inleveren en kregen ze terug als ze het kamp weer uitgingen. De kans is groot dat de spullen ook al hier werden ingenomen.’’ Volgens Ruijs gaat het vooral om de emotionele waarde van de spullen. ,,Het is een tastbare herinnering aan een familielid dat een vreselijke tijd heeft doorgebracht in de Tweede Wereldoorlog. Door uw komst bewijst u ook eer aan hen’’, zegt hij richting nabestaanden. ,,Ik hoop dat de herinnering wat tastbaarder wordt.’’
De uitreiking van de nalatenschappen vindt plaats in de noodunit achter de ontvangstruimte van Kamp Amersfoort. Daar zijn twee kamertjes ingericht. Bijzonder is dat uitreiking gebeurt door Duitse archiefmedewerkers uit Bad Arolsen. Dekker ziet er een symboliek in terug. ,,In Neuengamme werden de spullen door de Duisters afgepakt. Nu krijgen ze de spullen terug uit handen van Duitsers.’’
De families worden één voor één binnengelaten in de kamer. Ria Stuifzand komt binnen met haar man. ,,Gerrit Borsboom was de eerste man van mijn oma’’, vertelt ze. ,,Ze waren net getrouwd.’’ Hij zat in het verzet en werd opgepakt in Hoek van Holland. ,,Gerrit Borsboom had een zoon Ben, de halfbroer van mijn vader. Die heeft zijn vader nooit gekend.’’ Na de oorlog hertrouwde oma. Haar oma leeft nog steeds, maar durfde het zelf niet aan om naar Kamp Amersfoort om de foto’s en verdere documenten in ontvangst te nemen. ,,Tegenover anderen heeft ze nooit over de oorlog gesproken.’’ Dat er nu een nalatenschap is, vindt Ria daarom vooral voor haar oma belangrijk.
De zoon van Leendert Combee heeft geen idee hoe zijn vader er uit ziet. Zelf werd hij in 1938 geboren. Enigszins bevreemdend is het als hij zijn vaders foto ziet op zijn Ausweis. Het is voor het eerst dat hij ziet hoe z’n vader eruit ziet, die in 1943 werd opgepakt. Leendert Combee zat in de illegale handel en had werk geweigerd. Hij kwam terecht in Amersfoort. Met de Puttenaren werd hij op transport gesteld naar Neuengamme, waar hij op 31 december overleed. ,,Ik vind het heel bijzonder dat het allemaal nog intact is’’, zegt zijn zoon als hij de documenten doorbladert die vertellen hoe het zijn vader in de Tweede Wereldoorlog is vergaan. ,,Ik heb nooit geweten in welk kamp hij heeft gezeten.’’
,,Ik moet aldoor huilen’’, vertelt Petronella Jansen. Al 52 jaar woont zij in Canada. Maar vooral als zij terug is bij familie in Nederland komt het verleden tot leven. ,,We praten hier altijd over vader en moeder.’’ Samen met haar zus Tilly is zij naar Amersfoort gekomen om de nalatenschap van haar vader in ontvangst te nemen. ,,Ik was acht jaar toen hij verdween en mijn zusje Tilly was twee jaar oud. Hij zat in de ondergrondse en is verraden.’’ Dat ze op het spoor kwam van haar vader, is gekomen door haar neef die een stamboom maakte van de familie. Hij legde de contacten met de Stichting oktober ‘44. Al twee keer hebben Petronella en haar zusje Tilly een bezoek gebracht aan Lübeck, waar haar vader ligt herbegraven. Bij opening van de nalatenschap blijkt er in de portefeuille van haar vader een groot aantal foto’s te zitten, ook een foto waarop alle vijf kinderen staan. ,,En kijk hier, een brief van moeder aan vader en een briefje met de data van onze geboorte. ,,Ongelofelijk’’, zegt Petronella langzaam. ,,Ik ben m’n neef hier zo dankbaar voor.’’ Zus Tilly pinkt een traantje weg: ,,Dit is heel emotioneel.’’
Dit keer is Kamp Amersfoort alleen gastheer. ,,Maar we doen zelf ook zo’n traject’’, vertelt Harry Ruijs.Via het Rode Kruis heeft Kamp Amersfoort 74 nalatenschappen gekregen. ,,Daarvan hebben we er ongeveer twintig teruggevonden. In het najaar hebben we weer een uitreiking.’’
