Bestrijdingsmiddelen eikenprocessierups: erger dan de kwaal?

AMERSFOORT We zijn de ene crisis nog niet uit of een andere doemt alweer op aan de horizon. Natuurlijk is de overlast van de eikenprocessierups niet te vergelijken met de ellende die covid-19 heeft veroorzaakt, maar het is een reëel probleem dat nu al een aantal jaren in de zomermaanden de kop opsteekt. Om de plaag die je wist dat zou komen het hoofd te bieden, nemen gemeenten, provincie en Rijkswaterstaat preventieve maatregelen. Die zijn mogelijk effectief, maar zijn ze niet erger dan de kwaal?

Om te voorkomen dat vanaf eind mei de stroom rupsen aanzwelt en de brandharen weer massaal in de rondte gaan dwarrelen, is het tijd nu al in actie te komen. Dat gebeurt in de meeste gevallen met een cocktail aan maatregelen. De meest natuurvriendelijke manier is de rode loper uitleggen voor natuurlijke vijanden van de processierups. Oftewel: hang zoveel mogelijk koolmeesnestkastjes op en zorg voor kruidenrijke bermen waarin bijvoorbeeld sluipwespen goed gedijen.

BACTERIËN EN AALTJESDaarnaast zijn er wat minder natuurvriendelijke methoden, die nochtans wél biologisch heten. Veel gemeenten nemen bijvoorbeeld hun toevlucht tot het spuiten van het middel Xentari. Daarin zit een bacterie (met de wetenschappelijk naam Bacillus thuringiensis aizawai) die dodelijk is voor de eikenprocessierups, wanneer deze de met genoemde bacteriën besmette eikenbladeren eet.

Andere insecten, nota bene ook de natuurlijke vijanden, kunnen eveneens het loodje leggen
Het andere veelgebruikte biologische bestrijdingsmiddel zijn nematoden, oftewel aaltjes (Steinernema feltiae). De nematoden worden op de bomen gespoten als de rupsen net uit hun ei zijn gekomen (dat is in deze tijd van het jaar). Ze kruipen de rupsen binnen, die daarna sterven. Volgens de Vlinderstichting gebruikt ruim de helft van de 355 gemeenten in Nederland bacteriepreparaten of aaltjes. De gemeente Amersfoort combineert bacteriën en natuurlijke vijanden. (afbeelding onder).

GROTE BEDENKINGEN Xentari en aaltjes zijn echter niet onomstreden. Beide middelen zijn namelijk niet soortspecifiek werkzaam, oftewel: ze doden niet alleen de eikenprocessierups. Andere vlindersoorten (waaronder beschermde) en andere insecten, nota bene ook de natuurlijke vijanden, kunnen eveneens het loodje leggen.

Dit was een premiumverhaal, exclusief voor abonnees van De Stad Amersfoort, dat u de afgelopen weken mogelijk gemist heeft. Lees meer van dit soort verhalen en word lid: https://www.destadamersfoort.nl/abonnement/destadamersfoort-nl/bestellen

De Vlinderstichting, die al jaren onderzoek doet naar de problematiek rond de eikenprocessierups, heeft dan ook grote bedenkingen tegen het zonder meer inzetten van deze bestrijdingsmiddelen. ,,Wat ik niet goed begrijp, is dat je aan de ene kant aan de slag gaat met mezenkastjes en plantenrijke bermen terwijl je tegelijkertijd middelen inzet die juist een aanslag vormen op de biodiversiteit. Dus wat je aan de ene kant toevoegt, help je aan de andere kant om zeep." Anthonie Stip van de Vlinderstichting ziet veel gemeenten in Nederland in deze spagaat terechtkomen.

SELECTIEF Hij beaamt dat het een dilemma is: ,,Je moet wat doen aan de overlast, dat snap ik ook wel. Maar met Xentari en aaltjes maak je ook heel veel andere insecten dood." Wat kan je dan wél doen, want met alleen met nestkastjes en rijke bermen ga je het niet redden. ,,Nee, in deze fase zeker niet", beaamt Stip. ,,Waar je in ieder geval mee kunt beginnen, is de overlast bestrijden op plekken waar veel mensen komen of waar kwetsbare mensen komen. Als je daar bacteriën en aaltjes in wilt zetten, heb ik daar wel begrip voor. Dat is selectief."

AANZIENLIJKE NEVENSCHADE De bacteriën kunnen zeker bij droog weer langer op de bladeren zitten en zijn dus langer effectief. De aaltjes hebben echt een gastheer nodig en als ze die niet vinden, gaan ze binnen een dag dood. Maar hoe het ook zij: de biologische bestrijdingsmiddelen zorgen voor aanzienlijke nevenschade, dus hoopt de Vlinderstichting dat er zo spaarzaam mogelijk mee omgegaan wordt. Dat zou in Stips ogen ook gewoon verstandiger zijn. Er zijn namelijk tekenen die erop wijzen dat het gebruik van bestrijdingsmiddelen de plagen in de toekomst juist aanwakkert. ,,Er blijven altijd vlinders over. Komt er dan een vrouwtje in een gebied waar veel natuurlijke vijanden zijn doodgegaan, legt ze zo weer honderden eitjes waar rupsen uitkomen. En dan ben je weer terug bij af."

Dus wat je aan de ene kant toevoegt, help je aan de andere kant om zeep

Volgens Stip zullen we met de eikenprocessierups moeten leren leven. ,,Die gaat niet meer weg. Dus ja, je krijgt er jeuk van, maar die gaat in veel gevallen uiteindelijk wél weg. Dat zeg ik overigens zonder de gezondheidsklachten te willen bagatelliseren hoor. Maar de grootschalige manier waarop bestrijding van de rups nu vaak gaat, maakt het mijns inziens alleen maar erger."

door Louis van Oort

Dit was een premiumverhaal, exclusief voor abonnees van De Stad Amersfoort dat u de afgelopen weken mogelijk gemist heeft. Lees meer van dit soort verhalen en word lid: https://www.destadamersfoort.nl/abonnement/destadamersfoort-nl/bestellen