De aalmoezenier zei: 'Als er gevaar dreigt, moet jij schieten’

AMERSFOORT Dit jaar vieren we dat Nederland 75 jaar geleden werd bevrijd van de Duitse bezetting. In 2020 willen we met de krant op allerlei manieren stilstaan bij dat gegeven. Met een serie over lokale oorlogsmonumenten en de verhalen erachter. Maar ook met artikelen over andere herinneringen aan die ingrijpende periode '40-'45.

Een vergadering overslaan kwam niet in hem op. ,,Hij wilde zó graag dat het veteranenmonument er zou komen’’, zegt Betsie Westerhuis over haar (tweede) man Willem Westerhuis die als dienstplichtig militair drie jaar lang in voormalig Nederlands-Indië diende. Ook gedurende zijn ziekte - hij leed aan longkanker - bleef zijn betrokkenheid en inzet voor de commissie die zich inspande voor het gedenkteken groot. Betsie: ,,De tekst op de gedenksteen bij het monument is deels van hem. Daar was hij trots op. Hij voelde zich vereerd dat de gemeente hem had gevraagd om mee te denken over een monument voor veteranen. Hij maakte er serieus werk van."

Uitgerekend de laatste commissievergadering moest de Amersfoortse veteraan, wiens wieg in Scherpenzeel stond, vanwege zijn broze gezondheid verstek laten gaan. Betsie: ,,Dat vond hij heel erg. Daarvoor had hij immers nooit verzuimd. Hij was zeer plichtsgetrouw zijn hele leven lang.’’

Willem Westerhuis heeft het veteranenmonument dat op begraafplaats Rusthof in Leusden een plek kreeg enkel op schetspapier gezien. De Amersfoorter stierf enkele maanden voordat het monument op 25 juni 2009 werd onthuld. Westerhuis bereikte de leeftijd van 82 jaar.

(Het artikel gaat verder onder de video van Rob Smulders (samenstelling) en Ewerdt Heideman (camera) van Smuldersav.)

Willem Westerhuis heeft het veteranenmonument op begraafplaats Rusthof enkel op schetspapier gezien

CHAUFFEUR Betsie Westerhuis (87) toont een kopie van een zwart-witfoto. Daarop poseert haar Willem in zijn militaire uniform, de hemdsmouwen hoog opgestroopt. Een jonge vent van begin 20 met de zwarte haren strak achterovergekamd kijkt de lens in. Naast hem de aalmoezenier met een ziekenfondsbrilletje op zijn neus. Ogenschijnlijk een stuk ouder. De foto is gemaakt in Nederlands-Indië ergens tussen 1947-1949. ,,Willem was in Nederlands-Indië chauffeur van de aalmoezenier’’, licht Betsie in haar appartement in de wijk Kattenbroek toe. ,,Die twee konden het goed met elkaar vinden. Willem reed de aalmoezenier overal naar toe. Hij heeft me weleens vertelt dat ze beiden een wapen droegen als ze op pad gingen. Maar de aalmoezenier had tegen Willem gezegd: ‘als er gevaar dreigt, moet jij maar schieten’.’’ Ze lacht. ,,Ook na de oorlog zijn ze in contact gebleven. Of Willem gelovig was? Zeker, hij was Nederlands-Hervormd.’’

Eigenlijk was Willem, vertelt ze verder, tankchauffeur. ,,Maar na een ongeval in Assen, waar hij was gelegerd, kon hij geen zware tank meer besturen. Zodoende is hij privéchauffeur van de aalmoezenier geworden.’’ Onlangs vond ze bij het opruimen van een kast zijn militair rijbewijs en registratiekaart met rijopdrachten terug. Uit de documenten blijkt onder meer dat Willem zijn vaste passagier in een Willys Jeep vervoerde.

(Artikel gaat verder onder de afbeelding.)

Willem poseert in zijn militaire uniform met naast hem de aalmoezenier met een ziekenfondsbrilletje op zijn neus. - Eigen archief

SCHETSBOEK Gemakshalve heeft ze het ontwerpschetsboek van Gert Sennema voor de komst van de verslaggever al op tafel gelegd. De beeldhouwer uit het Friese Grijpskerk, weet ze te vertellen, was na een grondige selectie uitverkozen om het veteranenmonument te maken, in opdracht van zowel de gemeente Amersfoort als Leusden. ,,Sennema had Willem het schetsboek voor zijn overlijden geschonken. Daar was hij hartstikke blij mee’’, vertelt Betsie terwijl ze langzaam door het tekenboek bladert. ,,Willem vond Sennema’s ontwerp niet alleen prachtig, maar ook sprekend en toepasselijk.’’

Willem keerde terug naar plekken waar hij veel leed had gezien. Gedurende de reis liet hij stukje bij beetje wel iets los

De beeldhouwer maakte een brits van Belgische hardsteen met daarop bronzen militaire kleding en een paar veldschoenen. Betsie: ,,Het bed en hun militaire uitrusting was hun hele hebben en houden daar. Als ik het monument bezoek en de tekst op de gedenksteen lees, zie ik in gedachten Willem en zijn kameraden. Hij sprak zelden over wat hij in Nederlands-Indië had meegemaakt. Toen ik hem leerde kennen, begin jaren negentig, wilde hij graag dat ik met hem meeging naar Indonesië. Vond ik best spannend, ik kende hem tenslotte nog maar pas. Maar het werd een even mooie, als voor hem ook emotionele reis. Willem keerde immers terug naar plekken waar hij veel leed had gezien. Gedurende de reis liet hij stukje bij beetje wel iets los. Hij vond het fijn om zijn ervaringen met mij te delen. Maar het waren slechts flarden, het gehele verhaal tot in detail heb ik nooit gehoord. Ik denk niemand. Dat het een vervelende periode is geweest, was me wel duidelijk. Ooit heeft hij een heftige nachtmerrie gehad.’’ 

Na een korte stilte. ,,Een kleinzoon vroeg hem een keer op de man af of hij iemand had doodgeschoten. Daar ging hij niet op in. Maar hij vond het wel fijn, zo vertelde hij mij naderhand, dat mijn kleinzoon naar zijn periode in Nederlands-Indië had gevraagd. Zijn vader of moeder hadden dat nooit gedaan. Een week nadat hij was thuisgekomen uit Nederlands-Indië had zijn vader hem gezegd: ‘Moet je niet weer eens aan het werk?’ En dat deed-ie dan ook getrouw. Is hij bij een boer allerlei klusjes gaan doen. Willem was een handige jongen. Naar verloop van tijd is hij aan de slag gegaan bij bouwbedrijf Hoogevest in Amersfoort waar zijn vader ook werkte. Eerst als timmerman en later tot aan zijn pensioen als directeur van de timmerfabriek van Hoogevest.’’

(Artikel gaat verder onder de afbeelding.)

Op verzoek van de veteranen werd er een monument ter herinnering opgericht voor alle Amersfoorters en Leusdenaren die waar ook ter wereld in de strijd voor vrede, vrijheid en veiligheid hun leven hebben gegeven.  - Marcel Koch 

EMOTIONEEL Enkele weken voor de ceremoniële onthulling van het veteranenmonument polste de gemeente Amersfoort voorzichtig bij Betsie of ze bij de gelegenheid aanwezig wilde zijn. De Amersfoortse - haar ouders (Van Vulpen) bestierden jarenlang een winkel met onder andere huishoudartikelen op de Puntenburgerlaan - hoefde er niet lang over na te denken. ,,Natuurlijk wilde ik dat! Samen met de dochter van Willem, Gerda, ben ik bij de onthulling geweest. We werden als een vorst ontvangen. De plechtigheid was mooi en emotioneel. Zeker toen Willems naam publiekelijk werd genoemd als één van de commissieleden die zich had ingespannen voor de komst van het veteranenmonument.’’ In haar stem klinkt trots door.

Hij vond het wel fijn, zo vertelde hij mij naderhand, dat mijn kleinzoon naar zijn periode in Nederlands-Indië had gevraagd

KRACHTIG EN HERKENBAAR BEELD Op verzoek van de veteranen werd er een monument ter herinnering opgericht voor alle Amersfoorters en Leusdenaren die waar ook ter wereld in de strijd voor vrede, vrijheid en veiligheid hun leven hebben gegeven. Zowel Amersfoort als Leusden gaf opdracht voor het gezamenlijke monument en stelde een kunstcommissie samen met daarin vertegenwoordigers van veteranen en Bond van Wapenbroeders. Het ontwerp van beeldhouwer Gert Sennema sprak de commissie aan. ,,Omdat’’, zo liet de commissie destijds in haar rapportage optekenen. ,,het een krachtig en herkenbaar beeld is voor militairen. Het beeld zal aanleiding geven om te praten over de missies en hoe dat was voor de veteranen. Bovendien roept het werk het gevoel van gemis en afwezigheid op. De kleding van de militair is er, de man of vrouw zelf ontbreekt.’’

Begraafplaats Rusthof werd als geschikte locatie gevonden. Het monument werd in 2009 op veteranendag onthuld door toenmalig burgemeester Albertine van Vliet van Amersfoort en Jan Broekhuis, destijds waarnemend burgemeester van Leusden.

Onlangs vond Betsie bij het opruimen van een kast zijn militair rijbewijs en registratiekaart met rijopdrachten terug. - Marcel Koch

Lezers die zelf een bijzondere herinnering koesteren aan de gebeurtenissen waar een lokaal oorlogsmonument aan memoreert of met een (familie)band met betrokkenen hiervan, zijn meer dan welkom om deze te delen via marcelkoch@mac.com. Wellicht leidt dit verhaal of deze anekdote tot een nieuwe publicatie.

(Deze serie komt mede tot stand dankzij een bijdrage uit het fonds Projectsubsidies Journalistiek van de gemeente Amersfoort).