Afbeelding
Kamp Amersfoort

De Beul van Amersfoort: Van ordinary man tot dwangneuroticus

1 november 2019 om 07:15 Kunst

AMERSFOORT Alwéér een oorlogsboek? Ja. Het aangrijpende boek 'De Beul van Amersfoort' is zelfs een rijke aanvulling. Het werpt een ander licht op de Tweede Wereldoorlog waarin een deel van de rand van Amersfoort gitzwart kleurde met in de hoofdrol de belichaming van het kwaad, Josef Kotalla (1908 - 1979). 

Arjan Klaver

Uit onderzoek van TNS-NIPO vindt 85 procent de Tweede Wereldoorlog niet alleen relevant voor mensen die de oorlog hebben meegemaakt, maar ook voor de naoorlogse generaties. Het boek 'De beul van Amersfoort' is wat dat betreft een interessante aanvulling. Dit boek is een helder geschreven proefschrift dat de Amersfoortse historicus Richard Hoving vorige week verdedigde aan de Rijksuniversiteit Groningen. 'De beul van Amersfoort' is een biografie over Josef Kotalla, één van de Duitse oorlogsmisdadigers die bekend stonden als de Drie van Breda. 

Schokkend is dat volgens nader onderzoek deze oorlogsmisdadiger geen fanatiek door ideologie gedreven nazi was of een gestoorde moordenaar, maar 'min of meer mensen zoals jij en ik, alleen geplaatst in andere omstandigheden'. De kracht van het boek is dat Hoving in staat is de aandacht van de lezer vast te houden door de levenswandel van Kotalla te volgen: van een ordinary man tot een dwangneuroticus die, net als veel oorlogsmisdadigers naderhand in de strafbank zouden verklaren, naar eer en geweten had gehandeld uit liefde voor Duitsland en uit plichtsbesef en trouw aan zijn meerderen.

Een onevenwichtige man met een groot minderwaardigheidsgevoelHoving doorzocht alles om een beeld te krijgen van een man die volgens de Duitse leiding geknipt was voor een baan als plaatsvervangend commandant van het Polizeiliche Durchgangslager Amersfoort. Hij bezocht archieven in Nederland, Duitsland en Polen. Duidelijk is dat Kotalla in zijn jeugd verschillende krasjes op heeft gelopen. Zo stond hij als 13-jarige oog in oog met de loop van een wapen. Een ervaring die hem later menig zenuwinzinking bezorgde.

Ook liep hij een hersenbeschadiging op met als gevolg dat hij flink uit de pas liep tijdens zijn levenswandel. 'Alle tegenslagen en mislukkingen vormden hem tot een onevenwichtige man met een groot minderwaardigheidsgevoel,' stelt Hoving vast die er direct aan toevoegt dat ook zijn beperkte lichaamslengte en leerproblemen de aanzet waren om zich te wentelen in geweldadigheden die hem juist macht en aanzien gaven. Door zijn dwangmatige plichtsbetrachting ging hij in Kamp Amersfoort verder dan anderen.

Hoving laat de lezer al in de proloog confronteren met de afgrijselijke handelingen die de hoofdpersoon van zijn nieuwe boek verrichtte in Kamp Amersfoort. Hij genoot ervan om gevangen te zien lijden. 

De bijzondere rechtbank voor oorlogsmisdadigers veroordeelde Kotalla in 1948 tot de doodstraf. In 1951 werd dat vonnis veranderd in levenslang. Het was volgens Hoving geen eerlijk en evenwichtig proces, omdat er valse verklaringen werden afgelegd. 'De beul van Amersfoort' was terecht zijn bijnaam. Maar anders dan tot dusver was aangenomen zou hij niemand eigenhandig doodgeslagen of doodgeschopt hebben. Al met al bracht hij de rest van zijn leven door in de Koepelgevangenis in Breda. Ondanks zijn norsheid borrelde in gevangenschap toch nog een klein beetje trouw en genegenheid bij hem op: het kweken van maanvissen. 

De Beul van Amersfoort, 399 pagina's, 24,99 euro.

Bart Belterman
Deel dit artikel via:
advertentie
advertentie