Van Oldenbarnevelt: grote rol in Nederlandse geschiedenis

AMERSFOORT Op maandag 13 mei is het precies vierhonderd jaar geleden dat Johan van Oldenbarnevelt werd onthoofd in Den Haag. Wie was deze geboren Amersfoorter en wat wist hij allemaal te bereiken?

Guido de Wijs

Johan van Oldenbarnevelt is op 14 september 1547 in Amersfoort geboren. Op bijna zeventienjarige leeftijd verlaat hij onze stad om te gaan werken in Den Haag op een advocatenkantoor. Dankzij een erfenis kan hij gaan studeren en trekt hij Europa in. Zodoende komt hij in aanraking met de opkomst van het calvinisme. Begin 1570 is hij als afgestudeerd advocaat weer terug in Amersfoort.

GLANSRIJK Hij gaat werken als advocaat bij het Hof van Holland in Den Haag, dat niet alleen een rechterlijke functie heeft maar ook vertegenwoordiger van het uitvoerend gezag is en dus een rol in de politiek speelt. Hij verhuist eind 1572, net als Prins Willem van Oranje, van Den Haag naar het stevig ommuurde Delft en trouwt in 1575 met een schatrijke vrouw. Hij wordt benoemd tot pensionaris van Rotterdam (1576-1586) en vertegenwoordigt die stad glansrijk in de Staten van Holland.

LEIDER Op 10 juli 1584 wordt Willem van Oranje doodgeschoten door Balthasar Gerards en men belast Van Oldenbarnevelt met de organisatie van de begrafenis. Hij maakt indruk door de wijze waarop hij dit regelt. De Staten-Generaal willen een nieuwe landsadvocaat benoemen en kiezen met algemene stemmen voor Van Oldenbarnevelt. In korte tijd wordt hij de onomstreden leider van het gewest Holland, hij heeft alle touwtjes in handen en legt de grondslag voor de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

RASPOLITICUS Intussen stuwt hij ook de loopbaan van legeraanvoerder Maurits tot grote hoogte. Van Oldenbarnevelt werkt ruim tien jaar succesvol samen met Maurits, in een aanvullende relatie: Van Oldenbarnevelt als de voortstuwende raspoliticus, Maurits als de behoedzame strateeg. Maurits verovert vele steden op de Spaanse legers. Binnen tien jaar is de Republiek dankzij zijn militaire overwinningen en de meesterlijke regie van Van Oldenbarnevelt uitgegroeid tot een Europese grootmacht.

STRIJD Maar dan komt de Slag bij Nieuwpoort (1600). Hier ontstaat de eerste ruzie tussen Van Oldenbarnevelt en Maurits. Dat komt niet meer goed, vooral niet nadat besloten wordt tot een wapenstilstand met Spanje (Twaalfjarig Bestand 1609-1621). Nu de agressie zich niet meer richt op Spanje, begint er een religieuze strijd en ontstaat er onenigheid over de inrichting van het staatsbestel in de Republiek zelf. De pijlen richten zich nu naar binnen. Johan van Oldenbarnevelt is voor tolerantie en vrijheid op religieus terrein, maar onderschat de venijnigheid van het conflict tussen de remonstranten en contraremonstranten. Hij is bovendien steeds vaker ziek en de relatie met Maurits bekoelt. Als Maurits vindt dat Van Oldenbarnevelt zijn positie ondermijnt, pleegt hij een staatsgreep, die uiteindelijk leidt tot de val van Van Oldenbarnevelt. Maurits zet Van Oldenbarnevelt gevangen, laat hem berechten en ter dood veroordelen.

ONTHOOFD Johan van Oldenbarnevelt wordt op maandag 13 mei 1619 onthoofd in Den Haag. Er is veel onderzoek naar hem gedaan. De meeste historici zijn van mening dat hij ten onrechte is gedood. Zal hij ooit volledig gerehabiliteerd worden? Wie weet gebeurt dat wel dit jaar in Amersfoort, zijn geboortestad.