Geridderde kunstenaar Theo van der Hoeven laat zijn werk voor zich spreken

11 januari 2012 om 00:00 Achtergrond

AMERSFOORT - Geridderd en gelauwerd kunstenaar Theo van der Hoeven spreekt zich zelden uit over zijn kunstwerken. Terwijl hij over alles diep heeft nagedacht. ,,Ik doe niks zomaar. Al mijn werk heeft een gedachte. Alles heeft betekenis. Maar ik ga het niet op een bordje erbij schrijven.’’ Deze stellige uitspraak lijkt te refereren aan de beroemde dichtregel van Martinus Nijhoff: ‘Lees maar, er staat niet wat er staat’. Hoe Van der Hoeven met beelden zegt wat niet in woorden te vatten is.

door Herma Klein Kranenberg

Een stormachtige dinsdagochtend. Het hemelwater komt met bakken naar beneden. In de tuin, aan de gevel, overal hangen en staan kunstwerken fier in de regen. Terwijl ik bij de voordeur mijn regenbroek afstroop en bewonderend om me heen kijk, hoor ik Theo al vanuit de woonkamer. ,,Prachtige dingen hè, allemaal van mijn vrouw. Al veertig jaar collega én partner!’’ Als ik meld dat ik gisteren half Amersfoort heb doorgefietst om de kunst van zijn hand te bekijken, is hij verrast. Dat ik zelfs op Rusthof ben geweest om zijn beelden te zien, raakt hem. Op zachte toon, zorgvuldig zijn woorden kiezend, vertelt hij hoe een beeld van hem een plek heeft gevonden bij een wel heel speciale plek: de oven van het crematorium.

,,Mensen die hun geliefde tot aan het vuur brengen, staan in een geheel steriele rode ruimte met slechts een roestvrijstalen rollerbank. Daar wachten ze op wat er gaat gebeuren. Het is fijn als er dan iets is dat troost biedt voor je ogen, zonder dat het afleidt.’’ Het bronzen beeld omschrijft hij als ,,een vlucht van figuren die in opwaartse richting gaat.’’ Iedereen kan erin zien wat hij wil.

Interactie

Het sculptuur staat behalve op zichzelf, altijd in interactie met de ruimte waarin het zich bevindt. Dat geldt ook voor het kunstwerk bij de oven. ,,Als je aan komt lopen, zie je het als silhouet tegen een witte muur. Naarmate je dichterbij komt, krijgt het een heel andere lading. De precieze plek, de hoogte, de afmeting en de afstand zijn heel bepalend voor de werking van het beeld.’’

Als schepper van vele kunstwerken in binnen- en buitenland werkt hij veelal vanuit zijn intuïtie. Beelden rijpen in zijn hoofd en vinden op een haast organische wijze hun plek in de openbare ruimte. De directe omgeving van het kunstwerk is letterlijk beeldbepalend. ,,Hoe mensen een specifieke plek ervaren, hangt nauw samen met hoe de ruimte is ingericht. Een beeld is in mijn ogen meer dan puur een cosmetisch iets. Het is een wisselwerking met de omgeving. Altijd zit er een lading onder. Het liefst moet het iets te dromen laten.’’

Kunst verrijkt

,,Kunst kan je leefomgeving verrijken, werkt door in het humeur van mensen. Dat proces verloopt vaak op een onbewust niveau.’’ Dat is ook een van de redenen dat Van der Hoeven altijd een maquette maakt van een ontwerp. ‘The proof of the pudding is in the eating’. Je moet het je kunnen voorstellen in de werkelijkheid.’’ Als voorbeeld schetst hij de ontwerpfase van de bank bij Latei, op de hoek van de Stadsring en de Hendrik van Viandenstraat.

,,Met piepschuim, aluminium en hout heb ik een eerste versie gemaakt. De ene opdrachtgever opperde roestvrij staal, de andere steen als materiaal. Mij leek steen passender en praktischer; RVS wordt snel erg heet in de zon. Voor het effect had ik de nepbalk met aluminiumfolie omwikkeld. Als je, al is het met simpele folie, laat zien hoe iets eruit komt te zien, helpt dat bij het maken van de juiste keuze.’’ Het werd uiteindelijk steen, tot volle tevredenheid van alle betrokkenen.

De bank bestaat uit twee handen die een smalle stenen balk dragen, uitlopend in een zwerfkei. ,,Latei betekent letterlijk ‘draagbalk’.’’ Om te symboliseren dat de organisatie door mensen wordt gedragen, koos Theo ervoor twee handen te maken aan een uiteinde van de balk. De kei, symbool voor de stad Amersfoort, kwam aan het andere uiteinde. De firma Bus Natuursteen was hem behulpzaam bij de realisatie van het eindresultaat.

De bank bij Latei vormde de aanzet tot een intensieve samenwerking bij diverse projecten met dit 100-jarig Amersfoortse bedrijf. Dat geldt ook voor grote werken in de wijk Kruiskamp, waar Van der Hoeven als wijkkunstenaar in de afgelopen jaren veel tot stand heeft gebracht.

Levendig vertelt hij over een van deze projecten, het kunstwerk bij de school De Vlindervallei. ,,Op het dak van de school, op de huizen, in het water: overal zie je fladderende vlinders. Optisch geeft het een heel vrolijke uitstraling. Vol blijdschap en hoop. Het doet iets met een wijk, geeft mensen moed en vertrouwen zodat ze trots zijn op de plek waar ze wonen.’’

Vlindervallei

Over de vlindersculptuur in het water is veel te vertellen. Allereerst vergde het de nodige voorbereiding in organisatorische zin. ,,De kunst is de diverse partijen op één lijn te krijgen. De Alliantie Eemland, de wijk met haar bewoners, de school, de architect en niet in de laatste plaats de gemeente, hebben allemaal hun eigen invalshoek, opvattingen en belangen.’’ Waden door bestuurlijke stroop, zo voelde het op sommige momenten. ,,Voordat je aan de realisatie van je kunstwerk toekomt, ben je vele overlegrondes verder.’’ Komt het naast artistieke kwaliteiten aan op ondernemerschap, organisatorisch inzicht, strategisch denkvermogen en de nodige tact en wijsheid. ,,Wonderlijk is dat wanneer je uit je eigen cirkels treedt, je parallelle geesten ontmoet die je anders nooit was tegengekomen. Dat brengt je verder.’’ ‘Het toeval neemt een binnenweg naar ‘t doel’. Deze dichtregel, ook van Nijhoff, valt me in en verwijst naar hoe ondoorgrondelijk soms de wegen zijn op weg naar het resultaat. Hij knikt bevestigend. ,,Het was bepaald een lesje in nederigheid. Moeizaam was het soms, ik heb alle zeilen moeten bijzetten, maar het is gelukt. Samen zijn we erin geslaagd iets moois te realiseren. Dat geeft een enorm voldaan gevoel.’’

Speciale dank gaat uit naar een aantal bedrijven. Drukkerij Stampij in de Kruiskamp die prachtige kaarten verzorgde voor de school met afbeeldingen van de kunstobjecten. De firma Bus die meehielp het kunstwerk in het water te realiseren. Van der Hoeven wijst op een foto met daarop een gigantische steen in een rivierbedding. ,,In Oostenrijk was dat. Dat is de steen die nu in het water voor de school ligt en waarop de vlindersculptuur rust. De constructie onder water is minstens zo ingewikkeld als het gedeelte boven het wateroppervlak. Directeur Alex Bus heeft dit allemaal geregeld en bekostigd.’’

Integratie

Hij schiet vol als hij vertelt hoezeer hij zich verbonden voelt met deze familie. ,,Kruiskamp is een wijk met 72 nationaliteiten. Mensen komen overal vandaan.’’ De familie Bus, al jarenlang gezeteld in Amersfoort, heeft haar wortels ook deels in het buitenland. ,,Opa en Oma Bus ontmoetten elkaar in Berlijn tijdens de oorlogsjaren. Zij afkomstig uit de Oekraïne, hij uit Nederland. Uit de ellende van de oorlog ontstond iets moois tussen hen. Van succesvolle integratie gesproken! Zij weten als geen ander hoe belangrijk integreren is. Het is vanuit deze betrokkenheid dat zij dit doen. Geweldige mensen.’’’

De Vlindervallei betekent in ook persoonlijk opzicht veel voor Van der Hoeven. Tijdens de eindfase van het project openbaarde zich een ernstige ziekte. ,,Ik was in de fabriek waar de stalen vlinders werden gecoat. Volop in de weer was ik en mijn gezicht zat onder de poeder. Fit voelde ik me al een tijdje niet, benauwd op de borst, kortademig. Staand voor de spiegel zag ik al die spetters op mijn gezicht en dacht: ik moet naar de dokter.’’ Een rare gewaarwording was het kort daarna in het ziekenhuis op een scan van zijn borstkas vergelijkbare spikkeltjes te zien. ,,In mijn ogen waren het ontstoken stofdeeltjes, ontstaan na het werken in een omgeving vol stof.’’ Het bleken uitzaaiingen te zijn van een tumor. De schok was groot. Van volle bedrijvigheid voor de Vlindervallei naar een ander bestaan, gekenmerkt door chemokuren en ziekenhuisbezoek.

Loslaten

De realiteit van de eindigheid van het bestaan onder ogen te zien, is niet eenvoudig. ,,Altijd met hart en ziel gewerkt en dan nu opeens dit.’’ Van der Hoeven weet dat hij goed kan loslaten. ,,Dat heb ik tijdens mijn studie in Japan geleerd. Het is het nu. Het moment nu.’’ Verdriet is er zeker, maar hij probeert met zijn gezin er het beste van te maken. Plannen zijn er genoeg. Een boek over Kruiskamp staat op stapel, in vier talen maar liefst. Een initiatief van collega’s uit Berlijn die graag zijn expertise op schrift stellen. Dit opdat anderen in binnen- en buitenland kunnen leren van zijn ervaringen. Het vervult hem met trots en dankbaarheid. Geeft hem veerkracht verder te gaan.

Zijn inzet en gedrevenheid lees ik terug in de woorden van Nijhoff. ‘Hij heeft wat een planeet heeft en een bloem, een innerlijke vaart die diep vervoert. Hoe de ene kunstenaar die andere kunstenaar in woorden weet te vangen.

De Dichtregels van Nijhoff komen uit het gedicht ‘Awater’ (1934)

Via Youtube is een film van omroep EVA te vinden over de uitreiking van de Koninklijke Onderscheiding aan Theo van der Hoeven: http://www.youtube.com/watch?v=DUHucph7T64

Deel dit artikel via:
advertentie
advertentie